Czy zdarzyło Ci się czytać jakieś zdanie z przeświadczeniem, że coś w nim nie gra, ale nie wiesz co? A może bywa, że rozumiesz sens zupełnie nieznanych Ci słów? To przejawy intuicji językowej. Nie jest ona darem od wróżek, który otrzymują nieliczni, lecz umiejętnością, potencjałem, który ma każdy. Rozwiń go, a zobaczysz, że trafne zwroty, soczyste metafory i chwytliwe hasła zaczną przychodzić same, a Ty staniesz się lepszym copywriterem. Rozbudzona i dobrze karmiona intuicja językowa to tajna broń każdego, kto pracuje ze słowem.

Czym jest intuicja językowa?

Słowo „intuicja” przenosi nas w rejony duchowe. Mówi się o kobiecej intuicji czy też intuicji ogółem. W potocznym rozumieniu to coś, co po prostu wiemy, przeczuwamy, ale bez cienia wątpliwości. To rodzaj wiedzy płynącej z wnętrza; wiedzy natychmiastowej, która przychodzi z pominięciem namysłu.

Mimo tych parapsychologicznych konotacji intuicja językowa to zjawisko, które zostało zbadane i opisane, podobnie zresztą jak intuicja w sensie ogólnym. Nie jest to dar z nieba ani supermoc. Czym więc jest intuicja językowa? Oto kilka definicji:

1. Najstarszą definicję intuicji językowej zaproponował Noam Chomsky. Według niego intuicja językowa to: „zinterioryzowana wiedza językowa budująca kompetencje użytkownika. Pozwala ona na sprawne działania językowe, w tym głównie na wydawanie szybkich i nieświadomych ocen dotyczących poprawności gramatycznej i sensowności zdań”. W późniejszych pracach Chomsky definiował intuicję językową następująco: „ukryta, nieświadoma wiedza użytkownika o gramatyce uniwersalnej, która pozwala mu na wyznaczenie regularnych struktur w oparciu o dostarczone przykłady i uwagi”.
2. Na gruncie francuskiej myśli filozoficznej oraz językoznawczej powstało nieco inne ujęcie. Wywodzi ono intuicję językową z procesów przedjęzykowych – prastruktur umysłowych, które umożliwiają naukę języka. Z tej perspektywy intuicja językowa to zdolność, rodzaj umysłowego wyposażenia, coś pierwotnego wobec języka i poznania językowego. Jak to podaje Wioletta A. Piegzik, intuicję językową można „dostrzec w zdolności użytkownika do konstruowania znaku językowego, gdzie significant i signifié są naturalnie zrośnięte i nierozerwalne, oraz w zdolności do łączenia znaków w zdania za pomocą niewidzialnych i intuicyjnie wyczuwalnych połączeń leżących u podstaw składni strukturalnej”. Autorka przywołuje także wniosek G. Guillaume’a, zdaniem którego rola intuicji nie polega na zwiększaniu naszej wiedzy, lecz naszej bystrości, bez której nie dałoby się pozyskiwać wiedzy. Jego zdaniem intuicja językowa jest cicha, nieświadoma, niematerialna i wrodzona – wpisana w nasz umysł, a także: konstruktywna, szybka i logiczna.

Przełóżmy to na nienaukowy polski.

• Intuicja językowa to nieuświadomiona zdolność i wiedza, dzięki którym potrafimy łączyć ciąg znaków z jakimś znaczeniem, nadając mu sens.
• Intuicja językowa pozwala nam łączyć te ciągi znaków (słowa wypowiadane albo zapisane) w zdania i dłuższe formy według reguł, które potrafimy zastosować, nawet jeśli nie umiemy ich przywołać i wyrecytować niczym na lekcji gramatyki w szkole.
• Intuicja językowa działa szybko i w sposób nieuświadomiony.
• Intuicja językowa jest logiczna.
• Intuicja językowa pozwala natychmiast oceniać poprawność tekstu mówionego oraz pisanego.
• Intuicja językowa jest wrodzona. Każdy ją ma.
• Do działania potrzebuje przykładów i uwag. Nie bierze się zatem z powietrza. Dziecko, do którego nikt nie będzie mówił, nie przejawi intuicji językowej, bo zabraknie mu przykładów, na podstawie których mogłoby przyswoić zasady.

Inne definicje i ujęcia intuicji językowej to:

• Element wrażliwości językowej, postawa aktywnego czuwania nad poprawnością wypowiedzi (Wilczyńska).
• Domysł językowy, czyli wnioskowanie o sensie nieznanych sobie słów z kontekstu.
• Wyczucie języka (Lewandowska-Tomaszczyk).

Czy są dowody na istnienie intuicji językowej?

Tak! Działanie intuicji językowej zostało potwierdzone badaniami aktywności mózgu – ERP. W artykule „Event-related brain potentials elicited by syntactic anomaly” wykazano, że mózg reaguje, gdy napotyka niejednoznaczność lub anomalię językową, jak błąd. Co istotne, zmiany w elektrycznym potencjale mózgowym były inne w zależności od tego, czy badany miał do czynienia z błędami składniowymi czy semantycznymi.

Jakich elementów języka dotyczy intuicja językowa?

Intuicja językowa objawia się w odniesieniu nie tylko do znaczenia słów oraz poprawności składniowej. Autorzy opracowania „Linguistic Intuitions” wskazują, że jest ona używana do określania poprawności na poziomie: brzmieniowym, składniowym, znaczeniowym, ale też pragmatycznym i psycholingwistycznym.

Skąd bierze się intuicja językowa?

Chomsky uważał, że intuicja działa na podstawie „dostarczonych przykładów i uwag”. Nie powstaje więc w próżni, lecz na kanwie doświadczeń językowych. Osłuchując się i czytając, przyswajamy reguły językowe, które pozwalają nam np. poprawnie odmieniać wyrazy, budować zdania tak, że są zrozumiałe dla innych, a także dobierać słowa odpowiednio do sytuacji oraz oceniać wypowiedzi innych pod tymi kątami.

Intuicja językowa w copywritingu

Radar, który pozwala momentalnie i bez wysiłku wykryć błąd w tekście albo znaleźć słowo najlepiej dopasowane do tone of voice marki – to marzenie każdego copywritera! Takim radarem jest silnie rozbudzona i zadbana intuicja językowa. Dzięki niej:

• Szybciej sprawdzisz tekst.
• Łatwiej będziesz żonglować stylami i konwencjami tekstowymi bez zaglądania do słowników.
• Dobierzesz najtrafniejsze słowa, dzięki którym tekst będzie w punkt.
• Dopasujesz język do odbiorcy i kontekstu.
• Zyskasz „słuch językowy”, dzięki któremu Twoje teksty będą bardziej płynne, melodyjne i przyjemne w odbiorze.
• Będziesz pisać sprawniej, bez poszukiwania odpowiednich fraz, konstrukcji czy reguł, które uzasadniałyby pisownię. To oszczędza mnóstwo czasu i pozwala napisać więcej w krótszym czasie (czyli też zarobić więcej) bez utraty jakości tekstu.

Brzmi jak supermoce? A może być jeszcze lepiej, bo intuicję językową da się pogłębiać!

Jak rozwijać intuicję językową, aby być jeszcze lepszym copywriterem?

Im więcej konstrukcji językowych dostarczysz swojemu umysłowi, tym łatwiej przywoła on prawidłowy schemat w momencie wątpliwości. Im więcej różnych struktur usłyszysz lub przeczytasz, tym lepiej będziesz „czuć” zależności między nimi i bieglej się nimi posługiwać. Przepisem na budowanie intuicji językowej jest więc otaczanie się językiem. Trenujesz prosty język? Sięgaj po tak napisane materiały. Chcesz pisać lepsze newslettery? Czytaj newslettery! Bardzo ważne jest, aby były to jakościowe materiały, a nie zupełnie przypadkowe.

Zanurzenie w języku to podstawa. Możesz jednak zrobić dla swojej intuicji językowej znacznie więcej. Skorzystaj z checklisty poniżej i oceń sam!

Checklista dla językowej intuicji

Czytanie

• Sięgam po dobrze napisane książki, artykuły, blogi.
• Czytam różne style i rodzaje treści.
• Zwracam uwagę na formę, a nie tylko na treść.

Słuchanie

• Słucham podcastów, audiobooków i innych materiałów audio.
• Zwracam uwagę na brzmienie słów, rytm zdań.
• Śledzę, jak ludzie zmieniają styl wypowiedzi i ton, aby dopasować je do sytuacji.
• Powtarzam na głos sformułowania, które wpadną mi w ucho.
• Gdy coś mi „nie brzmi”, szukam przyczyny.

Pisanie

• Piszę różne teksty regularnie.
• Wracam do starszych treści i analizuję, co bym zmienił.
• Eksperymentuję. Buduję różne zdania, dobieram różne słowa i sprawdzam, czy dobrze siedzą w tekście.

Refleksja językowa

• Gdy coś mi zgrzyta, szukam powodu.
• Weryfikuję słuszność swoich przeczuć, korzystając ze słowników i poradni językowych.
• Porównuję podobne struktury językowe i szukam różnic oraz podobieństw.

Przyjmowanie feedbacku

• Daję teksty do oceny osobom postronnym.
• Biorę do serca uwagi korektora, redaktora, klienta.
• Uczę się na poprawkach, które otrzymuję.

Praca z narzędziami językowymi

• Korzystam z narzędzi świadomie – nie przyjmuję bezkrytycznie wszystkiego, co wskazują, jako błąd.
• Gdy poprawka ma sens, staram się zapamiętać poprawną pisownię i regułę.

Mam nadzieję, że ten tekst pomoże Ci lepiej wykorzystać intuicję językową. To Twój cichy asystent, który wie więcej, niż Ci się wydaje. Powodzenia!

Źródła:

1. Lee Osterhout, Phillip J Holcomb, Event-related brain potentials elicited by syntactic anomaly, Journal of Memory and Language, Volume 31, Issue 6, 1992, Pages 785-806, (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0749596X9290039Z)
2. Wioletta A. Piegzik, Mechanizmy intuicji językowej, Prace Językoznawcze 2022, XXIV/1, s. 135–150.
3. Jeffrey Maynes, Steven Gross, „Linguistic Intuitions”, Philosophy Compass 8/8 (2013): 714–730, 10.1111/phc3.12052